Հայրենական մեծ պատերազմը վիթխարի փորձություն դարձավ ԽՍՀՄ բոլոր ժողովուրդների համար։ Ամեն ինչ հաղթանակի համար: Խորհրդային միլիոնավոր քաղաքացիներ ապրել են այս մտքով չորս ամբողջ տարի՝ ապրելով ծանր դժվարություններ և ոչինչ չխնայելով՝ մինչև կյանքի վերջ: Հայ ժողովուրդը, մյուսների հետ միասին, ներդրում է ունեցել ընդհանուր գործում, և այս ներդրումը կարելի է իսկապես անգնահատելի անվանել:
Փոքր լեռնային հանրապետությունը, որը պատերազմի սկզբում կազմում էր ընդամենը մոտ 1,5 միլիոն մարդ, իր բնակչության մոտ 20%-ին ուղարկեց ռազմաճակատ։ Պակաս ակտիվ չէին միության այլ հանրապետությունների հայերի, հատկապես Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների, ինչպես նաև աշխարհասփյուռ հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչների ներդրումը։
Հայկական նշանավոր Չարդախլու գյուղը, որն այն ժամանակ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կազմում էր, դարձավ հայրենասիրության և մարտական քաջության իսկական խորհրդանիշ. այստեղից ռազմաճակատ մեկնեցին 1200 մարտիկ: Նրանց կեսից ավելին պարգեւատրվել են շքանշաններով ու մեդալներով, երկուսը՝ Իվան Բաղրամյանն ու Համազասպ Բաբաջանյանը դարձել են մարշալ, տասներկուսը` գեներալ։ Չարդախլինի յոթ բնակիչներ արժանացել են Խորհրդային Միության հերոսի կոչման։
Ընդհանուր առմամբ, Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցել է մոտ 600 հազար հայ։ Դրանցից մի քանիսը կենտրոնացած էին ազգային դիվիզիաներում. պատերազմի տարիներին ստեղծվեցին դրանցից վեցը։
Պատերազմի տարիներին իրենց հաղթանակների համար 106 հայ զինծառայողներ արժանացել են Խորհրդային Միության հերոսի կոչման։ Մարշալ Բաղրամյանը և գվարդիայի լեգենդար օդաչու, փոխգնդապետ Նելսոն Ստեփանյանը երկու անգամ պարգևատրվել են «Հերոսի» ոսկե աստղով։ 26 հայեր դարձան Փառքի բոլոր երեք աստիճանների շքանշանի լիիրավ կրողներ։
Ամենահայտնի ազգային ստորաբաժանումներից էր Կարմիր աստղի և Կուտուզովի դիվիզիայի 89-րդ Թաման հրաձգային կարմիր դրոշի շքանշանները, որոնք ձևավորվել են Երևանում 1941 թվականի դեկտեմբերին։ Դիվիզիայի մարտիկները պատերազմի մեջ են մտել Կովկասի ստորոտում եւ մասնակցել բազմաթիվ կարեւոր գործողությունների։ Դիվիզիան ստացել է իր անվանումը Թաման թերակղզու ազատագրման ժամանակ։ 1945-ի հաղթական մայիսին հայ մարտիկները մտան Բեռլին։
Առանձին-առանձին պետք է նշել սփյուռքահայության մասնակցությունը պատերազմին։
Ֆրանսիայի ազգային հերոս, Դիմադրության առաջնորդներից Միսակ Մանուշյանը, ով ղեկավարում էր միջազգային հակաֆաշիստական բրիգադը, իր անունը ոսկե տառերով գրեց պատմության մեջ։ Իր ջոկատի զինվորների հետ 1943 թվականի աշնանը նացիստների կողմից մահապատժի է ենթարկվել, հետմահու պարգևատրվել Պատվո լեգեոնի շքանշանով։ 1978 թվականին Փարիզի մոտ կանգնեցվել է Մանուշյանի հուշարձանը, որի վրա փորագրված է եղել «Փառք նրան, ով զոհվել է, որ Ֆրանսիան ապրի» գրությունը։
Նանե Ժամհարյանի բլոգ 